2023-09-07, 08:09 | aktualizacja 2023-09-11, 13:09
Jesienią 1942 roku rodzina Ulmów przyjęła pod swój dach ośmioro Żydów. Byli oni członkami rodziny Goldmanów, pochodzącymi z Łańcuta i Markowej. 24 marca 1944 roku Ulmowie zostali rozstrzelani przez Niemców. Naziści zabili Józefa Ulmę, jego żonę Wiktorię, będącą w siódmym miesiącu ciąży, a także szóstkę ich dzieci: 8-letnią Stanisławę, 6-letnią Barbarę, 5-letniego Władysława, 4-letniego Franciszka, 3-letniego Antoniego i 1,5-roczną Marię. Razem z nimi wymordowano wszystkich ukrywanych przez nich Żydów.
– Taka straszna była podobno wtedy mgła, że nie wiedzieli, gdzie mają wjechać, bo dom ten jest na polach. Nie było widać w tej mgle. Zajechali do sąsiada, przy drodze mieszkał w krawiec Lot. Tam zajechali, ale okazało się, że to nie tu. Dopiero ktoś ich tam zaprowadził i wydarzyła się ta cała tragedia – mówił w reportażu kuzyn rodziny Ulmów, równolatek Stanisławy, z którą chodził do jednej klasy.
Proces beatyfikacyjny Ulmów rozpoczął się 17 września 2003 roku. 7 grudnia 2022 roku papież Franciszek podpisał dekret otwierający drogę do ich beatyfikacji. W procesie brano pod uwagę męczeńską śmierć rodziny, miłość do bliźniego oraz nienawiść oprawców do wyznawanej przez Ulmów wiary.
Wraz z kard. Marcello Semeraro, prefektem Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, niedzielną mszę św. beatyfikacyjną będzie koncelebrować blisko 1000 kapłanów oraz 80 kardynałów i biskupów z Polski i zagranicy. Chęć udziału w uroczystości zgłosiło ponad 32 tys. wiernych. Obecny będzie też m.in. naczelny rabin Polski.
– Pozostali ludźmi w nieludzkich czasach, i zapłacili za to najwyższą cenę – podkreślił prezydent. Przypomniał, że wydarzenia towarzyszące beatyfikacji Ulmów zostały objęte patronatem honorowym prezydenta RP.
Pozostali ludźmi w nieludzkich czasach – i zapłacili za to najwyższą cenę. Już w niedzielę odbędzie się beatyfikacja #RodzinaUlmów. Prezydent RP @AndrzejDuda objął patronatem honorowym wydarzenia towarzyszące beatyfikacji.#NieMaWiększejMiłości @niepodlegla @kultura_gov_pl pic.twitter.com/doMfyMLF23
— Kancelaria Prezydenta (@prezydentpl) September 6, 2023
Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali we wsi Markowa, w przedwojennym województwie lwowskim, obecnie podkarpackim. Wiosną 1944 roku Ulmowie zostali zadenuncjowani, prawdopodobnie przez granatowego policjanta, że ukrywają Żydów. Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 roku dokonali masakry w domu Ulmów. Najpierw zginęli Żydzi. Wśród nich dwie córki sąsiadów Ulmów – Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem. Zamordowano także trzech braci Szallów, ich 70-letniego ojca Saula Szalla oraz kolejnego mężczyznę z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która była w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci – ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię.
W 1995 roku Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, a w 2010 roku – przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2016 roku w Markowej otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów, a od 2018 roku na wniosek prezydenta RP Andrzeja Dudy obchodzony jest – ustanowiony przez Sejm i Senat RP – Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Wznowienie dwóch książek o rodzinie Ulmów autorstwa wiceprezesa IPN dr. Mateusza Szpytmy oraz broszura o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w czasie wojny – to propozycje wydawnicze przygotowane przez Instytut Pamięci Narodowej z okazji beatyfikacji rodziny Ulmów. Są to publikacje zarówno w języku polskim, jak i angielskim poświęcone Ulmom, a także traktujące szerzej o tematyce pomocy niesionej Żydom przez Polaków w czasie II wojny światowej.
Jedną z propozycji przygotowanych przez Wydawnictwo IPN jest album "Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy". – Ten album tak naprawdę dokumentuje największą pasję Józefa Ulmy, jaką była fotografia. Znajdują się w nim zdjęcia ukazujące życie codzienne rodziny Ulmów, które do tragicznych wydarzeń z 24 marca 1944 roku toczyło się w sposób naturalny mimo szarej okupacyjnej rzeczywistości. Czytelnik znajdzie również zdjęcia poświęcone hobby Józefa Ulmy, jakim było ogrodnictwo, m.in. hodowla jedwabników, i pszczelarstwo. Fotografie przedstawiają także codzienność całej społeczności, która żyła we wsi Markowa – śluby, wesela, pogrzeby oraz przedstawienia teatralne – powiedziała PAP dyrektorka Wydawnictwa IPN Karolina Imianowska.
Publikacja zawiera 150 fotografii. Część z nich znajdowała się w rodzinnych zbiorach mieszkańców Markowej, dzięki czemu przetrwały do dzisiaj i mogły zostać umieszczone we wznowionej wersji albumu.
Ulmowie męczennicy ratujący Żydów – Przystanek Historia odc. 69/IPNtvPL
Tytuł reportażu: Sprawiedliwi
Autorka reportażu: Monika Chrobak
Data emisji: 6.09.2023
Godzina emisji: 22.21
PAP/kc/gs
